De kracht van empathie.
Empathie is iets magisch. Als je echt luistert naar je leerling, ontstaat er niet alleen verbinding met je leerling, maar ook innerlijke vrede in jezelf. Het is dus een win-win. Ik trainde ooit een groep collega’s voor mijn onderzoek voor mijn opleiding tot docent. Het onderzoek was getiteld: ‘Macht of Onmacht?’ met als ondertitel: Effect geweldloze communicatie op ervaren sociale veiligheid.
Aanleiding van mijn onderzoek was natuurlijk dat ik helemaal enthousiast ben over deze manier van communiceren en omdat ik in mijn werk als docent en als coach heb ervaren hoe krachtig empathisch luisteren is en dat je als docent hiermee echt het verschil kunt maken.
Twee voorbeelden:
Ooit kwam een man in mijn praktijk die vertelde dat hij het moeilijk vindt om tijdens vergaderingen te zeggen wat hij wil zeggen. Omdat hij leidinggevende is en van hem verwacht wordt dat hij juist wel zijn mening geeft, is dit voor hem en zijn functioneren een groot struikelblok. Tijdens het gesprek vraag ik hem terug te gaan naar de vroegste bewuste herinnering waarin hij iets heeft gezegd waarop hij veroordeeld is. Meteen komt bij de man naar boven dat zijn leerkracht van groep 6 van de basisschool het woord ‘citroën’ op het bord schreef. Vervolgens vroeg deze leerkracht aan zijn leerlingen wat hij op het bord had geschreven. “Citroen meester”, zei de man destijds. De hele klas, inclusief leerkracht, lachte hem uit. De man werd bang om zich uit te spreken en zijn overtuiging werd: ‘ik kan me beter stil houden’. Dit speelde hem parten tot op de dag dat ik hem ontmoette. Hij was toen 40 jaar.
Een voorbeeld uit mijn periode als docent:
Ooit had ik een gesprekje met een leerling uit 2 VWO die tijdens mijn les te horen kreeg dat ze vooraan moest zitten, omdat ze drie of vier keer door mij heen had gepraat en ik haar ook al drie keer had gewaarschuwd. Ze was duidelijk niet blij met mijn eis. Ze wilde tijdens de les het gesprek met mij aangaan, maar ik had op dat moment behoefte aan rust en was nogal geïrriteerd. Ze zette haar tas met een klap op de tafel en heeft vervolgens de hele les een andere kant op zitten kijken. Ik was het contact duidelijk kwijt geraakt. Na de les vroeg ik haar om even te blijven zitten. Het gesprek ging als volgt. Ik probeerde alleen mededogend naar haar toe te zijn.
Ik: ‘je bent boos he?’ (gevoelens proberen te achterhalen)
Zij: ja mevrouw, ik praatte niet, mijn achterbuurvrouw vroeg mij iets en ik knikte alleen maar (haar waarneming)
Ik: dus jij praatte niet, maar het meisje achter jou? (herhaling waarneming)
Zij: knikt bevestigend
Ik: je had het eerlijker gevonden (behoefte) dat ik dat andere meisje naar voren had gehaald?
Ik: je hebt eigenlijk behoefte aan rechtvaardigheid?
Zij: ja mevrouw
Ik: dat begrijp ik, je hebt helemaal gelijk, het spijt me dat ik het niet goed heb gezien
Ik: is er verder nog iets dat je wilt zeggen?
Zij: nee mevrouw (duidelijk opgelucht)
Ik: ga dan maar gauw pauze houden, tot de volgende les.
Doordat ik mededogend reageerde en alleen gevoelens en behoeften teruggaf, voelde het meisje ruimte om zich te uiten en het contact was meteen hersteld. Het ging mij er niet om wie gelijk had, maar dat we weer in verbinding kwamen. We hielden de rest van dat jaar een goed contact. Ze had dit gebeuren thuis verteld en van haar moeder hoorde ik dat haar boosheid meteen was gezakt toen ik de boosheid erkende en haar haar onderliggende behoefte liet uitspreken.
Psycholoog O.J. Harvey heeft onderzoek gedaan naar het verband tussen taal en geweld. Hij is de hele wereld afgereisd en heeft de taal van verschillende culturen onderzocht om het antwoord te vinden op de vraag hoe vaak statische taal – dat wil zeggen oordelen (zoals goed, fout, normaal, abnormaal, betrokken, ongeïnteresseerd, lui, druk etc.) – in de literatuur van deze culturen voorkomt. Vervolgens heeft hij de statistieken over geweld, zelfmoord, huiselijk geweld en geweld tegen kinderen en vrouwen in zo’n cultuur daartegen afgezet. Er bleek een hoge correlatie te bestaan tussen statische taal en geweld. (Bron: Gelijk hebben of gelukkig zijn, Marshall B. Rosenberg en Gabrielle Seil).
Wat ik in mijn beginperiode als docent deed om mij staande te houden in ‘drukke’ klassen, was dreigen met straf en af en toe harder spreken dan mij lief was om boven de decibellen van de leerlingen uit te komen. Ook manipuleerde ik leerlingen. ‘De tijd dat jullie door mij heen praten, hou ik bij en gaan we langer door, ik heb alle tijd’, zei ik weleens. Ik stuurde leerlingen uit de klas, omdat ik niet wist hoe ik het op dat moment anders moest oplossen. Ik voelde mij machteloos. Ik gebruikte dus mijn macht om mijn onmacht te maskeren.
Soms probeerde ik tactieken om leerlingen te laten doen wat ik wilde, door hen te belonen, maar ik ben me er nu van bewust dat belonen de andere kant van de medaille van straffen is. Het zijn allebei manieren om een kind te laten doen wat jij wilt (manipulatie). Een kind doet dan iets voor een beloning of uit angst voor straf, niet vanuit een innerlijke motivatie.
Ik besefte al snel dat een schreeuwende docent of een docent die manipuleert leerlingen tekort doet en een onveilige sfeer creëert. Ik voelde mij daar zelf ook heel ongelukkig bij. Gister schreef ik een artikel over ‘Het pijnlijke van straffen’. Twee vragen kunnen ons namelijk laten zien waarom straf het gedrag van mensen niet zal helpen veranderen. De eerste vraag is: Wat wil ik dat de ander gaat doen in tegenstelling tot wat hij of zij nu doet? Als we alleen deze eerste vraag stellen, kan straf een effectief middel lijken, omdat dreigen met straf of de straf zelf iemands gedrag kan beïnvloeden. Maar de tweede vraag laat zien dat straf waarschijnlijk niet zal werken: Wat wil ik dat de reden van de ander is om te doen wat ik vraag?
In de cursus aan mijn collega-docenten heb ik in 4 lessen van 2 1/2 uur de basiskennis van de geweldloze communicatie gedeeld. Alle elementen van de methode zijn aan de orde geweest. Om de methode kracht bij te zetten heb ik veel praktische oefeningen met de docenten gedaan. Hiernaast heb ik hen laten nadenken over wie ze zelf zijn en welke gevoelens en behoeften er bij hun leven. Door de kennis in praktijk te brengen, voelden cursisten aan den lijve hoe het is om de methode in praktijk te gebruiken.
Een voorbeeld. Iemand in de cursus brengt iets in waar hij als leraar tegenaan loopt en waar hij moeite mee heeft en welke gevoelens dat bij hem oproept. Betrokkene krijgt 10 minuten aandacht voor dit probleem. Andere cursisten geven alleen gevoelens en behoeften terug. Zij luisteren dus mededogend naar hem, ze zijn vol(ledig) bij hem. Ze maken zichzelf dus even leeg en zijn vol bij de ander. Zij mogen niet zeggen wat ze ergens van vinden, hoe zij iets zouden oplossen, wat ze over het probleem hebben gelezen etc. Aan het eind van de opdracht vraag ik aan betrokkene: ‘wil je een advies van een van ons?’. Het antwoord is ontkennend. Betrokkene wil alleen zijn verhaal kwijt. Door de verdieping aan te brengen heeft betrokkene nieuwe inzichten gekregen en kan hiermee verder. Cursisten beseften op dat moment hoe vaak zij als docent heel snel adviezen geven en oordelen over leerlingen en hoe weinig ze echt naar leerlingen luisteren.
Een reactie van een docent die aan de cursus deelnam:
Ik ben me heel erg bewust geworden van taal, zowel in mijn persoonlijke leven als op school. Ik probeer alles nu te vertalen naar behoeften. Als ik twitter- en facebook-berichten lees, zoek ik altijd naar de behoefte die eronder ligt. Hierdoor krijg ik mooie berichtjes terug en ontstaat er persoonlijk contact. Ik ervaar dus een dieper contact met mezelf en mijn leerlingen. Als iedere docent zou kennismaken met de geweldloze communicatie, zal de sfeer zeker verbeteren, door je leert elkaars behoeften te zoeken, waardoor je meer verbinding met elkaar krijgt. Als collega’s zich meer met elkaar verbonden voelen, zullen leerlingen dat voelen. Van deze cursus leer je dat onder het oordeel van de ander eigenlijk altijd een behoefte verborgen ligt. Je voelt je dus niet meer aangevallen.
In mijn boek ‘Zie hoe mooi ik ben’ vind je nog veel meer ervaringsverhalen. Je kunt de eerste drie hoofdstukken uit mijn boek hier gratis downloaden (in hoofdstuk 3 vind je ook de 6 stappen voor empathisch luisteren) of het boek meteen bestellen, door op deze link te klikken.
Inmiddels heb ik, samen met een aantal collega’s, een training ontwikkeld die aansluit bij de inhoud van het boek. Als back-up heb ik een online programma. Als je informatie wilt, kun je mij geheel vrijblijvend bellen op 06-31972198 of een mailtje sturen naar info@sonjazwart.nl.
Fijn weekend!
